W VIII tomie dzieł Melchiora Wańkowicza znalazły się utwory, w których autor reporterskiego arcydzieła „Bitwy o Monte Cassino” kreśli „panoramę losu polskiego” („Dzieje rodziny Korzeniewskich”, „Drogą do Urzędowa”, „Od Stołpców po Kair”). Niewątpliwym atutem tego zbioru są po raz pierwszy publikowane materiały z archiwum autora: „Reportaże z Wołynia” (o konflikcie polsko-ukraińskim z pierwszej połowy XX wieku).

Wańkowicz (…) chce zrobić wielki cykl powieści pt. „Panorama losu polskiego”. Nie wiem, jak wypadnie ta całość – panorama niczym więcej nie może być jak panoramą – „makroobrazem popularnym” – ale ta „Droga do Urzędowa” jest bardzo zajmująca. I już sama w sobie jest panoramą wszystkich cierpień i przygód „wszystkich Polsk” w czasie wojny. Palestyna (wyborna), Włochy, Afryka, lądy, morza, obóz jeniecki w Niemczech, konspiracja w kraju, losy Polaków w Rosji, a we wszystkim dowcip, humor, „suspense”, krew mrożące w żyłach tragedie, komiczne przygody, znakomita sugestywna charakterystyka postaci, zaskakująco inteligentne refleksje filozofii, aby tak rzec, użytkowej, dobry dialog, pasjonujące sytuacje. Dwie główne postacie, księdza i żydowskiego doktora, na pewno jedne z najlepszych w polskiej literaturze historyczno-obyczajowej. Maria Dąbrowska

To jest – proszę mi wybaczyć górnolotność – wielkie[Drogą do Urzędowa]. W sumie nikt się u nas nie targnął na taką rzecz. A gdy kiedyś, kiedyś ktoś zechce poznać ten okres naszego życia, może Pan być całkiem pewny, że bez przeczytania „Polskiej Komedii Nieludzkiej” Wańkowicza nie potrafi wiele zrozumieć. Andrzej Bobkowski

Książki Melchiora Wańkowicza w różnym czasie, niosły pociechę, radość, dumę. Ich żywotność poświadcza fakt, że wciąż są wznawiane i czytane. Niech więc teraz uczynią jedno, choć może to wygórowane, graniczące z cudem, oczekiwanie: obudzą sumienia. Krzysztof Masłoń

Bujne pisarstwo Wańkowicza, zadziwia może bardziej wtedy, kiedy zdaje on sprawę z wydarzeń, których on nie był świadkiem. (...) Od lektury Wańkowicza trudno się oderwać dlatego, że to pisarstwo ma jakiś powab. (...) Jedni wskażą jego gawędziarski humor i dar zaciekawiania, inni bujne i jurne słownictwo i sienkiewiczowski optymizm ku pokrzepieniu serc. Julian Przyboś

Wańkowicz opowiedział w swojej książeczce [Dzieje rodziny Korzeniewskich] tylko tyle, ile mogłaby opowiedzieć także i Hanka Korzeniewska, gdyby była pisarką. Wziął tę cudem uratowaną dziewczynę delikatnie za rękę i pokazał jej samej to, co przeżyła i wycierpiała. Więcej: tam, gdzie zabrakło mu słów na ukazanie całego ogromu rozpaczy i męstwa pierwszej dziewczęcej miłości, zduszonej brutalnie przez nędzę i niewolę, postąpił najuczciwiej: przytoczył własny pamiętnik Oli, strzępy przeżyć, które wzruszają silniej niż niejedna powieściowa kreacja. Mógł to naprawdę zrobić tylko pisarz, który jak Wańkowicz potrafił słuchać, widzieć i czuć to, co usłyszał. Gdyż jeśli pisarze w tej wojnie odwracają się od fikcji lub nazbyt drobiazgowej analizy rzeczywistości, to czynią tak powodowani szlachetnym pośpiechem ogarnięci pragnieniem natychmiastowego i bardziej niezawodnego posłowania prawdzie. Gustaw Herling-Grudziński

NOTA WYDAWNICZA „Dzieje rodziny Korzeniewskich” ukazały się w roku 1944 w Nowym Jorku nakładem National Committee of Americans of Polish Descent Inc. W 1945 roku w Rzymie książkę wydał Oddział Kultury i Prasy 2. Korpusu. W latach 1979–1989 „Dzieje rodziny Korzeniewskich” miały co najmniej dwadzieścia dziewięć wydań w tzw. drugim obiegu. Obecną edycję oparto na wydaniu ostatnim z 1991 roku (Wydawnictwo Polonia). Książka miała też liczne tłumaczenia: angielskie – „Golgotha Road” (Nowy Jork, 1945); włoskie – „Storia di una Familia” (Rzym, 1947); francuskie – „La Litanie de la faimou la famille Korzeniewski” (Paryż, 1947); hiszpańskie – „Historia di una familia polaca” (Argentyna, 1982). „Drogą do Urzędowa” po raz pierwszy wydano w 1955 roku w Nowym Jorku nakładem Roy Publishers. Obecną, trzecią edycję oparto na drugim wydaniu z 1989 roku (Wydawnictwo Polonia). „Od Stołpców po Kair” miało dotychczas trzy wydania: 1969, 1971 (Państwowy Instytut Wydawniczy), 1977 (Wydawnictwo Literackie). Obecną, czwartą edycję oparto na wydaniu ostatnim. „Reportaże z Wołynia” nie były nigdy wcześniej publikowane – ukazują się drukiem po raz pierwszy (oprócz wcześniej podanych do druku przez samego Wańkowicza fragmentów w książce „Od Stołpców po Kair”).

Spis treści WSTĘP Krzysztof Masłoń

DZIEJE RODZINY KORZENIEWSKICH   

DZIEJE RODZINY KORZENIEWSKICH OPOWIADANIE HANKI

DROGĄ DO URZĘDOWA

REPORTAŻE Z WOŁYNIA

RZEZIE WOŁYŃSKIE POD RZĄDAMI GAULEITERA KOCHA RZEŹ W PAROŚLI PROFESOR MASCHKE WYRAJA OSY EGZEKUCJA W JARYNÓWCE

OD STOŁPCÓW PO KAIR

O POSZERZENIE KONWENCJI REPORTAŻU O REPORTAŻU Z RELACJI KOMPONENTA ARTYSTYCZNA W REPORTAŻU PRZYWILEJ FIKCJI W REPORTAŻU NADMIERNE WYMAGANIA? PRZECIW ZASTRZEŻENIOM PODCINANIE WIARYGODNOŚCI CZYŻBY WIĘC ŻADNYCH RYGORÓW? KONKLUZJA: POSZERZANIE RAM KONWENCJI NA BLISKIM WSCHODZIE BIAŁY ŚNIEG W SYRII LISTY PERSKIE... NIE MONTESKIUSZA JAK MNIE CHCIANO ZBISURMANIĆ TAŃCZĘ SYMCHAT TORA    OSTATNIA KRWAWA OFIARA (SAMARYTANIE) WOJNA    W TOBRUKU POBOJOWISKO POD EL-ALAMEIN STODOŁA W GARDELEGEN NA EMIGRACJI    CZŁOWIEK ZMIENIA SKÓRĘ POLSKIE WIRY ZNOWU W KRAJU ZMIANY CIŚNIENIA W POSZUKIWANIU ŻABY NA MAZURACH – O CAŁĄ EPOKĘ...

OD AUTORA

POSŁOWIE Aleksandra Ziółkowska-Boehm